Ik krijg de laatste tijd heel wat markante remedies voor getroebleerde consumenten onder ogen. Zo blijken steeds meer mensen in alle hoeken van de wereld af te pingelen op plekken waar je het niet zou vermoeden: kledingzaken, bloemenwinkels, hotels, zelfs luchthavens... In de VS en Groot-Brittannië zijn ‘layaways’ – het voor een poos weg laten leggen van nog niet betaalde producten – opnieuw populair. Zeker nu aankopen op krediet moeilijker blijkt en voor zichzelf of voor anderen minder verdedigbaar is, zie je steeds meer consumenten beginnen met aankoopzeker sparen. Met behulp van websites als eLayaway.com en Laymeaway.com trachten zelfs grote jongens als Adidas, Apple en Gap hun klanten aan boord te houden.
Ook de georganiseerde ruilhandel – bartering – heeft de wind in de zeilen: in België mogen ruilcoöperatieven als LETS en RES op zowat 8.000 doorgaans professionele belangstellenden rekenen, een toename van bijna 20% ten opzichte van 2004. De credit crunch is inmiddels een goed jaar oud, de Fortisitis ruim een half jaar en België zit sinds eind april officieel met een economische recessie op schoot. En als je nu je oren spitst, hoor je in de verte een colonne toekomstexperts meerstemmig neuriën “what happens after what comes next?” De meest boeiende vraag is niet wanneer de economie uit het slop geraakt, maar: hoe gaat de eerste generatie van ‘überconsumenten’ verbruik gaan herdefiniëren? Wat mogen we van de grote groepen geboortegolvers (veertigers en vijftigers) en de iets minder grote groepen geboorteduikers (twintigers en dertigers) verwachten als sombere wolken wijken en financiële gezagsvoerders hun zeilen terug uitzetten? Babyboomers en hun nakomelingen – zowat 80% van alle westerlingen – hebben nooit eerder kennis gemaakt met een economisch onbehagen van deze omvang. En wat psychologen hebben voorspeld, zag je ook gebeuren: de doorgaans welgestelde middenklasse viel ten prooi aan het FUD-virus. Fear, Uncertainty en Doubt houden de hand op de knip, behalve voor onze kinderen. We raken ook niet aan de heilige grote vakantie en enkele uitzonderlijke belevingsmomenten per jaar – nooit eerder waren de (prijzige) zomerfestivals Rock Werchter en Pinkpop zo snel uitverkocht als in dit ontzegende jaar. De grote klappen vallen in de horeca, automotive, woningbouw, luxe, mode, meubelen, witgoed en bruingoed...
De hamvraag is dan ook tweekoppig: hoe gaan we om met consumptie als de economie (terug) zin krijgt? En wat zullen de gevolgen zijn voor een welvarend land als België als we de economie juist zin – in de zin van betekenis – gaan géven? Gaat de volslanke middenklasse de draad van het schaamteloos consumeren terug oppikken of gaan we ons oefenen in het weren van redundantie? Voor topanalisten als Oliver James en John Naish – auteurs van resp. ‘Affluenza’ en ‘Enough: Breaking Free From The World Of More’ – dient de huidige economische malaise zich als één grote bezinningsjamboree aan. Hoera, we komen steeds meer tot het volle besef dat onze ongebreidelde consumptiestijl van de laatste vijftig jaar vandaag gewoon wraak neemt. Hebzucht en vergelijkingsdrang hebben niet alleen de economie ontwricht, maar ook onze ecosfeer, onze gezondheid, ons oordeelvermogen, onze relatiebekwaamheid, onze waarachtigheid... We komen nu onzacht in aanraking met de feiten, en dus bereiden we een nieuwe consumptiestijl voor. Eén die de economische treurperiode jaren zal overtreffen: het ‘genoegisme’! We leren te consumeren tot aan de grens van het voldoende, en niet verder. Duurzaam consuminderen, quoi!
Het oogt mooi en voelt goed, maar toch zoemt één doemzinnetje in mijn hoofd: als we met z’n allen kiezen voor het consuminderen, wat ga je die tienduizenden, zoniet honderdduizenden Belgen vertellen, die op straat worden gezet door hun werkgever omdat we de 15% onnodige verspilling in onze koelkasten tot 7,5% kunnen beperken? En omdat we niet meer om de twee jaar maar om de drie jaar een nieuwe mobiele telefoon zullen kopen? En omdat we niet meer met tienduizend, maar met honderdduizend zullen carpoolen? De consumptie louter aan de voldoendegrens vastketenen is geen heilzame optie, me dunkt. De nieuwe economie van het tweede decennium van de 21ste eeuw mag zich niet om ‘consuminderen’ scharen, maar om ‘consumanderen’: het anders consumeren. Gretig, voor mijn part, als we maar drie relatief nieuwe doelen voor ogen houden: de natuurlijke staat van onze planeet herstellen, luie lichamen doen bewegen en een welzijnsgemeenschap voor nagenoeg 7 miljard mensen zien te componeren. Geen fluitje van één cent, maar moeten we niet juist nu op zoek naar fluitjes van meerdere centen?